ԿԱՄ 5, 2002

15 Երկար տարիներ անցան ու ԿԱՄը չերեւցաւ հրապարակին վրայ։ Աշխարհը փոխուեցաւ, Սովետական Միութիւնը իր անմարդկային մահկանացուն կնքեց, պատերազմներ արիւնոտեցին աշխարհը, Հայաստանը անկախացաւ ու վերածուեցաւ գիշատիչներու ազատ ասպարէզի, Սփիւռքը իր դիմագիծը փոխեց խոր ու հաւանաբար անվերադարձ կերպով։

Սայեաթ Նովայի մասին առաջին լուրջ աշխատասիրութիւնը, գրուած յակոբսոնեան կառուսապաշտութեան ներշնչումով։

Իւնկըրի վերնագրին մէջ երեւցող «գիծ»ը այն մէկն է, որ նիկիլականութեան ծայրագոյն ազդեցութիւնը կը նշէ ու կը սահմանէ։ Մեր հորիզոնն է։ Ամբողջ հարցը այն է, թէ՝ ի՞նչ կայ հորիզոնէն անդին։ Բայց հասկնալու համար այդ անդենութ»ւնը, պէտք է երթալ մինչեւ ծայրը անէութեան՝ ոչինչին։

Խորհրդաւոր կտոր, որուն կեդրունը՝ կայ անասելի գաղտնիք մը։ Բայց թերեւս գաղտնիքը ուրիշ բան չըլլայ եթէ ոչ ծայրագոյն մերկութեան անահասանելիութիւնը։

Հասած էի աշխարհագրութեէնէն անդին։ Հասած էի ես ինծի թերեւս։ Գիւղի մը հրապարակին վրայ էի։ Պատմութիւններ կ՚ընէի, կ՚ուզէի խաղալ...

Շանթ իբրեւ թատերագիր, ընդհանրապէս գնահատուել ու դասուել է մեծերի շարքը։ Սակայն, ինչո՞ւ է մեծ եւ նրա թատերային ներդրումը եւ մտածողութիւնը ինչով է եզակի ու նաշանակալից, մնացել է առեղծուած ու մշուշապատուել է լոզունքներով։

Րաֆֆի Աճէմեանի խուսափող հանդիպումը գրուած է Գրիգուր Պըլտեանի Զրոյցներ բանաստեղծութեան մասին գրքին առթիւ եւ անոր շուրջ։

Հակաքերթուածը կ՚ըսէ ինքզինք. չկայ բնանակար մը տեսանելի առաջ կամ ետք։ Չի սահմանուիր իբրեւ իր, այսինքն՝ քերթուած (=ներկայութիւն — է)... Ան պարզապաէս չէ։

ԿԱՄի ներկայ համարին այս վերջին բաժինը նուիրուած է գիրքերու աշխարհին։ Վերջին տարիներուն, երբ ԿԱՄը բացակայ էր հրապարակէն, հարիւրաւոր գիրքեր լոյս տեսան Հայոց աշխարհէն ներս, Սփիւռք թէ Հայաստան։

1990ական թուականները Կոստան Զարեանի վերյայտնութեան տարիները հանդիսացան։ Իր մահէն ետք Հայաստանի մէջ իր շուրջը քաշուած լռութեան մատը 1989էն ետք սկսաւ քանդուիլ, իսկ դարավերջին հինգ հատորներ ընթերցողի սեղանին դրին իր անտիպ կամ կէս անտիպ (մամուլի մէջ ցրուած) էջերուն մէկ կարեւոր մասը, ինչպէս եւ իր կեանքին ու գործին նուիրուած առաջին մենագրութիւնները։

Սէյրան Գրիգորեանի «Պարոյր Սեւակ. Արձագանգող անտառը» հաստորը Հայաստանի մէջ վերջին տարիներուն գրականագիտութիւն կոչուած մարզին մէջ լոյս տեսած ամենէն հետաքրքրական եւ թերեւս ալ՝ ամենափայլուն աշխատասիրութիւններէն մէկն է։

Սփիւռքի մէջ գրական նոր հանդէսի մը ծնունդն է, որուն հրաւիրուած ենք անդրադառնալու։ Ինչպէս վերնագիրը կը թելադրէ՝ հանդէսը նուիրուած է յատկապէս բանաստեղծութեան։

Նոր բանաստեղծի մը դէմ յանդիման, միշտ նոյն հարցումը. ինչպէ՞ս խօսիլ բանաստեղծութեան մասին։ Երբ կատարեալ անծանօթ է ան, ուրկէ՞ գտնել շաւիղ մը, որ տանէր դէպի անոր ծագման կէտը։

Հայաստանեան արտադրութեան մէջ բացառիկ տեղ մը կը գրաւէ Արթուր ԱՆդրանիկեան, միակը՝ հոն իր տեսակին մէջ, որովհետեւ չի հետեւիր անոր աւանդութեան։ Չի խաղար ոտանաւորի խաղերը, չ՚օգտագործեր երբեք ժողովրդականն ու ժարգոնայինը։ Կը պատկանի մթասքող բանաստեղծներու հարուստ աւանդութեան մը։

Առաջինը փորձերը հայերէն լեզուով հրամցնելու համաշխարհային փիլիսոփայութեան կեդրոնական դէմքերուն գործերը։

Հայաստանեան այս հրատարակութիւնը առաջին փորձն է բանաստեղծը հանրութեան ներկայացնելու, Փարիզեան շրջանակէն անդին։